Polskie Pieśni Wielkanocne

Okres od Środy Popielcowej do Wielkiego Czwartku to Tempus quadrage simae, czyli Wielki Post. W pierwszych wiekach był to okres przygotowania do Świąt i trwał 40 godzin. W 325 roku na soborze nicejskim okres ten wydłużono do 40 dni. Ten dłuższy czas pokutny szybko wypełniał się, oprócz modlitw, tworzeniem różnych form sztuki związanych z przeżywaniem Męki Pana i radości po Zmartwychwstaniu.

 

Rembrandt - Ostatnia Wieczerza

 

Pieśni pasyjne są znacznie starsze od kolęd. Pojawiły się w IV wieku, tzn. o tych wiadomo gdyż są historyczne świadectwa odbywanych pochodów przez papieża. Kierowały się one do wybranych kościołów w Rzymie, które nazywano ‘stacjami’.

W następnych wiekach twórczość muzyczna nieustannie się rozwijała. W rozwijającej się dynamicznie liturgii tematykę pasyjną podejmowały specjalnie komponowane na okres Wielkiego Postu antyfony, responsoria, sekwencje i inne pieśni. Dużą rolę w propagowaniu tego rodzaju muzyki odegrały zakony, zwłaszcza żebracze i bractwa kościelne.

 

Van Orley – Ostatnia Wieczerza

 

 W Polsce najwcześniejszym śladem jest Antyfonarz Krakowski pochodzący sprzed 1253 roku, w którym opisano scenariusz procesji na Niedzielę Palmową. Wiadomo, że w XV i XVI wieku śpiewano po łacinie Stabat Mater Dolorosa i hymny Gloria laus et honor oraz Vexilla regis prodeunt.

Pierwsze polskie teksty, będące przekładami z łaciny pojawiły się w drugiej połowie XVI wieku. Były to: Stała Matka Boleściwa (1554) i hymn Chwała, Sława Wszelka. W XVII, a zwłaszcza w wieku XVIII polska twórczość rozwijała się znakomicie. Niestety większość pieśni jest anonimowa. Mogło być tak, że w zakonach autor był zbiorowy, a tam mogły one w dużej części powstawać.

 

Powszechnie uważa się, że kolęd jest znacznie więcej niż pieśni wielkanocnych. Jest zupełnie odwrotnie – ilość pieśni postnych jest bardzo duża. Można się o tym przekonać przeglądając sporządzone w XIX wieku śpiewniki: M. M. Mioduszewskiego z 1838 roku, Klonowskiego (1867). Kancyonał Katolicki wydany w 1887 roku przez ks. Jana Żmijkę zawierał wszystkie najważniejsze pieśni z rozwiniętymi tekstami, np. Ojcze Boże Wszechmogący z XVI w. (52 zwrotki) i Lament Matki Boskiej Bolesnej z XVII w. (54 zwrotki).

Kompozycje powstawały oczywiście i w następnych latach, choć już z znacznie mniejszym stopniu. Śpiewniki są też co pewien czas aktualizowane, uwspółcześniane.

 

Luca Signorelli - Ukrzyzowanie

 

Nagrań kolęd i pastorałek mamy już sporo. Co roku wychodzą nowe płyty.

Wielkanocna muzyka jest mało popularna wśród naszych wokalistów. Nie dziwi, że nic nie nagrywano w okresie PRL, ale od roku 1990 chyba można już było, ale jakoś nikt się nie kwapił. Przyznam, że trudno mi to zrozumieć. Jest tylko jeden aspekt usprawiedliwiający z punktu widzenia komercji: koncerty z muzyką wielkopostną mogą się odbywać tylko w okresie Wielkiego Postu, ale czy to ma decydować o nagraniu płyty ? Być może prozaicznie pieśni te są za trudne dla naszych piosenkarzy.

 

Jednym z nielicznych, którzy zdecydowali się na płytę jest Stanisław Soyka. Soyka od roku 1995 zaczął zmieniać swój muzyczny genre z jazz-popu i jazzu na bardziej wyrafinowany poetycki wręcz styl.

Polskie Pieśni Wielkanocne nagrał w 2001 roku. Można powiedzieć, że w pewnym sensie wrócił do korzeni, gdyż swoją karierę wokalną rozpoczął jako sopran chłopięcy w chórze katedralnym w Gliwicach.

W nagraniu Soyce towarzyszyli świetni muzycy: Tomasz Stańko (trąbka), Wiesław Czuj (organy), Zbigniew Uhuru Brysiak (instrumenty perkusyjne).

To grono wykonawców musiało sporo popracować nad aranżacjami i formą utworów. Z pewnością nie jest łatwo poza liturgią zachować odpowiedni nastrój, nostalgię śmierci i nadzieję zbawienia. Soyka tego dokonał. Warto tej płyty posłuchać w skupieniu, a pozostanie w pamięci. Te anonimowe melodie i teksty są tak dobre, że muszą głęboko wciągać słuchaczy, jeśli tylko ktoś nie ma złej woli.

 

 Lukas Cranach Starszy – Ukrzyżowanie 2

 

Na płycie są następujące pieśni:

1 Ludu Mój Ludu

2 Ty Któryś Gorzko...

3 Jużem Dość Pracował

4 O Głowo Uwieńczona

5 Krzyżu Święty

6 Wisi Na Krzyżu

7 Ach Mój Jezu

8 W Krzyżu Cierpienie

9 Ogrodzie Oliwny

10 Panie Ty Widzisz

11 Jezu Chryste - Panie Miły (instrumentalny)

 

 Rafael - Ukrzyżowanie

 

 

Najbardziej znanym utworem jest Ludu Mój Ludu. Tekst łaciński pochodzi z VIII wieku, melodia powstała w okresie Renesansu. Jest to improperium, czyli skargi, wyrzuty, narzekania.

 

Tekst pieśni:

 

Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił?
W czemem zasmucił, albo w czem zawinił?

Jam Cię wyzwolił z mocy Faraona,
A tyś przyrządził krzyż na me ramiona.

Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił?
W czemem zasmucił, albo w czem zawinił?

Jam cię wprowadził w kraj miodem płynący,
Tyś Mi zgotował śmierci znak hańbiący.

Jam ciebie szczepił winnico wybrana,
A tyś Mnie octem poił swego Pana.

Jam dla cię spuszczał na Egipt karanie,
A tyś Mnie wydał na ubiczowanie.

Jam Faraona dał w odmęt bałwanów,
A tyś Mnie wydał książętom kapłanów.

Morzem otworzył, byś szedł suchą nogą,
A tyś Mi włócznią bok otworzył srogą.

Jam ci był wodzem w kolumnie obłoku,
Tyś Mnie wiódł słuchać Piłata wyroku.

Jam ciebie karmił manny rozkoszami,
Tyś Mnie odpłacił policzkowaniami.

Jam ci ze skały dobył wodę zdrową,
A tyś Mnie poił goryczą żółciową

Ludu mój ludu, cóżem ci uczynił?
W czemem zasmucił, albo w czem zawinił?

Jam dał, że zbici Chanaan królowie,
A ty zaś trzciną biłeś Mnie po głowie.

Jam ci dał berło Judzie powierzone,
A tyś Mnie wtłoczył cierniową koronę.

Jam cię wywyższył między narodami,
Tyś Mnie na krzyżu podwyższył z łotrami.

My lud Twój, Jezu, do Ciebie śpieszemy,
Serce zbolałe Twe pocieszyć chcemy,
My się do Ciebie zwracamy, o Boże,
Winy wyznając w największej pokorze.

 

  Jan van Eyck

 

Pieśń ta ma swoją przeróbkę, która powstała w Stanie Wojennym, najprawdopodobniej w Załężu. Autorem słów był Andrzej Nazar:

 

Jezu, nasz Panie,

cośmy uczynili

w czym zasmucili albo w czym zgrzeszyli

prawdę o Polsce głosiliśmy światu,

a wróg nas poszczuł brata przeciw bratu.

Jezu, nasz Panie,

cośmy uczynili

w czym zasmucili albo w czym zgrzeszyli

chcieliśmy prawdę wyrwać z fałszu cienia,

a tryumf kłamstwa zamknąl nas w więzienia.

Jezu, nasz Panie,

cośmy uczynili

w czym zasmucili albo w czym zgrzeszyli

chcieliśmy Polsce wykupić nowe dzieje,

a uzurpator zabrał nam nadzieję.

 

 Diego Velasquez - Ukrzyżowanie

 

 

Jeszcze starszy rodowód ma pieśń Krzyżu święty nade wszystko. Polski tekst jest tłumaczeniem fragmentu łacińskiego hymnu Pange, lingua gloriosi proelum certaminis (Sław, języku, bój chwalebny). Autorem oryginału jest biskup Poitiers - Wenancjusz Fortunat (zmarł w 601 roku). Ułożył go dla uczczenia kawałka drzewa Krzyża Świętego, podarowanego w 569 r. księżniczce Radegundzie przez cesarza bizantyńskiego Justyna II.

 

Tekst pieśni:

1. Krzyżu święty, nade wszystko,
drzewo przenajszlachetniejsze!
W żadnym lesie takie nie jest,
jedno, na którym sam Bóg jest.
Słodkie drzewo, słodkie gwoździe
rozkoszny owoc nosiło.

2. Skłoń gałązki, drzewo święte,
Ulżyj członkom tak rozpiętym.
Odmień teraz oną srogość,
Którąś miało z urodzenia.
Spuść lekuchno i cichuchno
Ciało Króla niebieskiego.

3. Tyś samo było dostojne,
Nosić światowe Zbawienie,
Przez cię przewóz jest naprawion,
Światu, który był zagubion,
Który święta Krew polała,
Co z Baranka wypłynęła.

4. W jasełkach leżąc gdy płakał,
Już tam był wszystko oglągał,
Iż tak haniebnie umrzeć miał,
Gdy wszystek świat odkupić chciał
W on czas między zwierzętami
A teraz między łotrami.

5. Niesłychana to jest dobroć,
Za kogo na krzyżu umrzeć,
Któż to może d2isiaj zdziałać,
Za kogo swoją duszę dać?
Sam to Pan Jezus wykonał,
Bo nas wiernie umiłował.

6. Nędzne by to serce było,
co by dziś nie zapłakało,
widząc Stworzyciela swego
na krzyżu zawieszonego.
Na słońcu upieczonego
Baranka Wielkanocnego.

7. Maryja, matka patrzyła
Na członki, co powijała,
Powijając całowała,
Z tego wielką radość miała
Teraz je widzi sczerniałe,
Żyły, stawy w Nim porwane.

8. Nie był taki, ani będzie
Żadnemu smutek na świecie,
Jaki czysta Panna miała
Wonczas, kiedy narzekała:
Nędzna ja sierota dzisiaj.
Do kogóż ja się skłonić mam.

9. Jednegom Synaczka miała,
Com Go z nieba być poznała,
I tegom już postradała,
Jenom sama się została,
Ciężki ból cierpi me serce,
Od żalu mi się rozpaść chce.

10. W radościm Go porodziła,
Smutku żadnego nie miała,
A teraz wszystkie, boleści
Dręczą mnie dziś bez litości;
Obymże Ja to mogła mieć,
Żebym mogła teraz umrzeć.

11. Byś mi, synu, nisko wisiał,
Wżdybyś ze mnie pomoc miał,
Głowę bym Twoją podparła,
Krew zsiadłą z lica otarła;
Ale Cię nie mogę dosiąc,
Tobie, Synu, nic dopomóc

12. Anielskie się słowa mienią,
Symeonowe się pełią;
Anioł rzekł: Pełnaś miłości,
A jam dziś pełna gorzkości.
Symeon mi to powiedział,
Iż me serce miecz przebóść miał.

13. Ni ja ojca, matki, brata,
Ni żadnego przyjaciela
Skądże pocieszenie mam mieć?
Wolałabym stokroć umrzeć,
Niżwidzieć żołnierza złego
Co przebił bok Syna mego.

14. Matki, co synaczki macie,
Jako się w nich wy kochacie,
Kiedy wam z nich jeden umrze,
Ciężki ból ma serce wasze;
Cóż ja, com miała jednego,
Już nie mogę mieć inszego.

15. O, niestetyż, miły Panie,
Toć nie małe rozłączenie;
przedtem było miłowanie
A teraz ciężkie wzdychanie.
Czemuż, Boże Ojcze nie dbasz,
O Synaczka pieczy nie masz?

16. Którzy tej Pannie służycie,
Smutki Jej rozmyśliwajcie,
Jako często omdlewała,
Często na ziemię padała.
Przez te smutki, któreś miała,
Uprośże nam wieczną chwałę!

 

 Marc Chagall - Ukrzyżowanie